Mars’ın küresel toz bulutlarını ne oluşturuyor?
Dünya’da hava koşullarını Güneş belirler. Sıcak ve soğuk havanın karşılaşmaları büyük fırtınalara neden olur. Tabi ki bu durum sistemimizdeki komşu gezegenlerimiz için de geçerlidir. Ancak komşularımızı incelediğimizde dünyamızdaki fırtınalar ve hava olayları basit bir esinti olarak kalıyor. Peki, bu durumu sağlayan faktörleri tam olarak anlayabiliyor muyuz?
Mevcut uzay programlarımızda bir yerleşim kurmaya en yakın aday olarak gördüğümüz ve buraya ulaşmak için yoğun bir çaba harcadığımız Mars’ın hava olaylarına hazırlıklı mıyız?
Mars’ın devasa toz bulutları bizim için büyük bir sorun teşkil ediyor. Devasa olarak adlandırmak belki hafif kalabilir. “Küresel toz fırtınası” demek daha doğru bir tabir olabilir. Tüm gezegeni kaplayan bu toz bulutları, gezegene ulaşan güneş ışığının %99’unu gezegen yüzeyine ulaşmasını engelliyor.Bu küresel toz bulutu aslında görece küçük, ancak dünyada oluşan fırtınalara nazaran büyük ölçekli birçok fırtınanın birleşiminden oluşuyor. Bu fırtınalar gezegen yüzeyinden atmosferin üst kısımlarına devasa miktarda toz pompalıyor ve bu tozun tekrar yüzeye çökmesi aylarca sürebiliyor.
Dünyamız ile Marsı kıyaslayarak neden şu anki gezegenimizde bu şekilde hava koşullarının oluşmadığı, daha da önemlisi neden Mars’ta bu koşulların olduğunu daha iyi anlayabilir ve orada gerçekleştireceğimiz yerleşim için gerekli ön hazırlıkları sağlayabiliriz.
Öncelikle; Mars Dünya’nın yarı boyutunda ve Güneşten bize göre %50 daha uzakta. Doğal olarak dünyamızın 15 c derecelik sıcaklık ortalamasına karşın Marsın sıcaklık ortalaması -62 c derece. Yani çok daha soğuk bir gezegen.
İkinci olarak atmosferi çok ince ve çoğunlukla karbondioksitten oluşuyor. Ve son olarak en önemli etken Mars’ın küresel bir çöl olması. Mars’ın yüzeyinde ve atmosferinde hemen hemen hiç su bulunmuyor.
Yukarıda belirtmiş olduğumuz olgular bu küresel toz fırtınalarının ana sebepleri ve Dünya’dan yapılan gözlemlerde tespit edilebiliyorlar. Ancak bu fırtınaların nasıl başladığı ve doğal sürecini tam olarak öğrenebilmemiz için tabi olarak yerinde inceleme gerekmekteydi.
2003 yılında Nasa, Sprit ve Opportunity adlı iki aracı Mars’a gönderdi. Bu iki araç Mars hakkında insanlık tarihi için büyük kazanımlar geçekleştirdi. Ancak ilk andan itibaren iki aracında uzun soluklu bir çalışma gerçekleştiremeyeceği NASA mühendisleri tarafından bekleniyordu. Bu beklentinin en büyük sebebi her iki aracında enerji kaynağı olan güneş panellerini kısa süre içerisinde toz ile kaplanacağı ve yeterli güneş ışığı alamayan silikon paneller ile araçların çalışamayacak duruma geleceği gerçeğiydi.
Ancak durum beklenildiği gibi olmadı. İlk fotoğraflarda bu panellerin toz ile kaplandığını gören mühendisler bir sonraki fotoğrafta panellerin temizlenmiş olduğunu ve aracın sorunsuz bir şekilde çalıştığını gördüklerinde kafaları karıştı.
Ta ki bu gizemli temizlikçi kameralara yakalanıncaya kadar.
Bu temizlikçiler Marslı küçük toz hortumcuklarıydı. Bu toz hortumcukları aslında yükselen sıcak havanın bir formuydu. Dünyamızda da bölgesel olarak sık sık karşılaşılan bu küçük hortumlar Mars için tüm gezegen geneline yayılmış bir yapıda gerçekleşmekteydi.
Hortum temel yapısını ısınan sıcak havanını üzerinde baskı uygulayan soğuk havanın ortasından yukarı doğru hareket etmesi oluşturur. Bu hareket esnasında sıcak hava dönmeye başlar ve yeterli emiş gücünü oluşturduğunda yere temas ettiği noktadaki partikülleri atmosferin üst kısmına taşır. Bu dünyamızda ağırlıklı olarak okyanuslar üzerinde geçekleşir ve fırtınalar bu şekilde oluşur. 
Mars’ta ise bu hortumların atmosfere çekebileceği tek şey toz parçacıklarıdır. Ve bu toz parçacıkları atmosferde güneş ışıklarını tutar. Bu ısıyı arttırır ve bu sistemi daha fazla besleyerek daha çok tozun yukarı çekilmesine neden olur. Ve oluşan bu kısır döngü ince atmosferinde desteği ile tüm gezegeni kaplayabilir. Çünkü ince atmosfer zemin ve tavan arasında daha yüksek bir ısı farkı demektir. Isı farkı ne kadar yüksek ise rüzgar hızı da o kadar yüksek olur.
NASA gözlemlerine göre belirli dönemlerde kilometrekarede 200’ün üzerinde bu küçük hortumlar tespit edildi. Bu küçük hortumlar Sprit ve Opportunity için faydalı olmuş olabilir. Ancak orada yerleşim geçekleştirmeyi planlayan bizler için büyük bir engel olacağı kesin.
Ayrıca 65 milyon yıl önce dünyamıza çarpan bir göktaşının oluşturduğu küresel toz bulutunun, o dönem gezgenin baskın türü olan dinozorların sonunu getirmiş olması önümüzdeki engelin büyüklüğünü bize net olarak hatırlatıyor.
Ancak bu zorluklar bizi yıldırmamalı.
Yazar Larry Niven’ın dediği gibi;
“Dinozorlar yok oldu. Çünkü bir uzay programları yoktu”.
Kaynak: NASA, NATIONAL GEOGRAPHIC, NTV
